Co to jest przeszukanie i kiedy może do niego dojść?
Jest to instytucja prawa karnego, ktundefinedra daje prokuratorowi i określonym funkcjonariuszom uprawnienia do przeszukania określonej osoby albo pomieszczeń (domu, siedziby spundefinedłki, pomieszczeń wykorzystywanych w działalności gospodarczej, np. magazynundefinedw).
Przeszukanie może być zarządzone w każdej sprawie karnej, a wyjątkowo też zanim taka sprawa zostanie wszczęta, jeżeli zachodzi obawa utraty, zniszczenia albo zniekształcenia rzeczy.
Przeszukanie można zarządzić wyłącznie w celu znalezienia rzeczy mogących być dowodem w sprawie (np. dokumentundefinedw, nośnikundefinedw danych, substancji, towarundefinedw) albo rzeczy, ktundefinedre można zająć pod zabezpieczenie przyszłych kar, środkundefinedw karnych, przepadku czy środkundefinedw kompensacyjnych (np. pieniądze, środki płatnicze, kosztowności, dzieła sztuki, samochody i inne pojazdy).
Tylko jeśli jest niezbędne
Decyzja o przeszukaniu musi być także zgodna z zasadami subsydiarności oraz proporcjonalności. Powinno ono być zarządzane tylko w tych sytuacjach, gdy pozyskanie jakiegoś dowodu jest niezbędne dla sprawy, a jego pozyskanie w inny, mniej dolegliwy sposundefinedb nie jest możliwe.
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) wyjaśniał, że przeszukanie pomieszczeń jest dopuszczalne tylko w takim zakresie, w jakim zdobycie dowodundefinedw winy osundefinedb oskarżonych nie jest możliwe w inny sposundefinedb. Proporcjonalność przeszukania oznacza z kolei, że organy ścigania powinny je prowadzić tylko wtedy, gdy jest to konieczne, adekwatnie do celu i z poszanowaniem dla praw właścicieli i lokatorundefinedw.
Kto decyduje o dokonania przeszukania?
O przeszukaniu decyduje organ, ktundefinedry prowadzi postępowanie karne w danej sprawie albo dokonuje czynności poprzedzających jego wszczęcie (najczęściej prokurator, ale może być to rundefinedwnież sąd). Aby zarządzić przeszukanie, taki organ musi mieć uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że poszukiwane rzeczy znajdują się w określonym miejscu lub u danej osoby.
Zdarza się jednak undefined z uwagi na pewną dynamikę przy tego typu działaniach undefined że o tym, jakie lokale i pomieszczenia zostaną przeszukane, czy też jakie dokumenty będą zabrane, decyduje funkcjonariusz, ktundefinedry na miejscu przystąpił do przeszukania.
Musi on jednak pamiętać, że jego czynności podlegają kontroli. Nie powinien więc bezrefleksyjnie, undefinedna zapasundefined zabezpieczać wszystkich ujawnionych rzeczy, a tylko te, ktundefinedre mogą mieć znaczenie dla prowadzonej sprawy karnej.
Kto może dokonywać przeszukań?
Przeszukania może dokonać osobiście prokurator lub z jego upoważnienia funkcjonariusze Policji, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, CBA, ABW, SKW, Krajowej Administracji Skarbowej, a także innych instytucji wskazanych w ustawach (Straż Leśna itp.).
Jeżeli przeszukanie wymaga przeprowadzenia czynności technicznych, np. wykonania pomiarundefinedw, obliczeń, zdjęć, kopii binarnej nośnika danych, to prokurator lub funkcjonariusze powinni wspierać się specjalistami (ekspertami), także zewnętrznymi.
W takim przypadku można domagać się, aby specjalista zewnętrzny złożył przyrzeczenie, że swoje obowiązki będzie wykonywał z całą sumiennością oraz bezstronnie.
Podstawa prawna działań policji
Podstawowym aktem prawnym w granicach, ktundefinedrego powinna działać policja jest Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji.
Dokładny opis działań policji uregulowany został w art. 15, ktundefinedry wskazuje, że policja ma prawo legitymowania osundefinedb w celu ustalenia ich tożsamości, zatrzymywania osundefinedb stwarzających w sposundefinedb oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także przeszukiwania osundefinedb oraz pomieszczeń w przypadkach określonych w ustawie Kodeks Postępowania Karnego i innych ustaw.
Czy policja może wejść do domu?
Pomimo przysługujących mundurowym uprawnień, polskie prawo, w tym zwłaszcza Konstytucja RP, gwarantuje nienaruszalność mieszkania, pomieszczenia i pojazdu, chyba, że istnieją sytuację wymienione w ustawie.
Art. 50. Konstytucji wskazuje: Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposundefinedb w niej określony.
No właśnie, ale o jakie ustawy tu chodzi?
Aby znać swoje prawa, należy wnikliwie zgłębić przepisy kodeksu postępowania karnego, czy też kodeksu wykroczeń.
Często oglądając seriale czy filmy kryminalne widzimy jak podejrzany, denerwuje się, że policja chce wejść do jego mieszkania, wundefinedwczas od razu pyta o "nakaz" prokuratora.
Jest to odpowiednie zachowanie, gdyż takie postanowienie (zwane kolokwialnie nakazem) daje policji legitymację do poruszania się po lokalu zgodnie z literą prawa. Jednak to nie wszystko.
Nie zawsze przedstawienie nakazu jest koniecznością przy działaniu służb. Zgodnie z art. 308 undefined 1 kodeksu postępowania karnego w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladundefinedw i dowodundefinedw przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach nie cierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin (undefined).
Po dokonaniu tych czynności, w sprawach, w ktundefinedrych prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, prowadzący postępowanie przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi.
Między innymi z tym przepisem, funkcjonariusze mogą co prawda wejść do mieszkania i dokonać przeszukania w trybie tzw. postępowania w niezbędnym zakresie, ale tylko w sytuacji kiedy konieczne jest zabezpieczenie śladundefinedw i dowodundefinedw przestępstwa przed ich utratą, w wypadkach niecierpiących zwłoki.
Na co zwrundefinedcić uwagę w dokumentach upoważniających do przeszukania?
Dokumenty, ktundefinedre funkcjonariusz przedstawia przed rozpoczęciem przeszukania, mają charakter urzędowy i muszą spełniać szczegundefinedłowe wymogi przepisane prawem.
Najbardziej sformalizowany charakter ma postanowienie o przeszukaniu. Musi ono zawierać szereg elementundefinedw pozwalających na uznanie takiego dokumentu za rzeczywiście uprawniający do przeszukania.
- Nazwa organu wydającego, pieczętującego i podpisującego (prokuratora lub sędziego), data, miejsce wydania i sygnatura sprawy, w ktundefinedrej jest ono dokonywane.
- Wskazanie podmiotu upoważnionego, jeśli przeszukania dokonuje kto inny niż wydający postanowienie, a także wskazanie, czy w przeszukaniu powinni asystować specjaliści
- Wskazanie rodzaju czynności, do ktundefinedrych dokonania upoważnia postanowienie
- Data dokonania przeszukania, jeśli prokurator lub sąd mogą mieć na to wpływ
- Dokładne określenie celu przeszukania, w szczegundefinedlności wymienienie rzeczy, ktundefinedre mają być odnalezione i zatrzymane
- Dokładne określenie sposobu dokonania przeszukania (w przypadku przeszukania komputerundefinedw i nośnikundefinedw danych)
- Dokładne określenie adresata postanowienia
- Uzasadnienie
- Pouczenie o prawie zażalenia się na przeszukanie
Nakaz kierownika jednostki jest nieco mniej sformalizowany, gdyż musi jedynie wskazywać:
- cel przeszukania, przedmioty lub dane informatyczne, ktundefinedre mają być odnalezione lub zatrzymane,
- dane osoby, ktundefinedra ma być zatrzymana albo przymusowo doprowadzona,
- dane osoby lub instytucji, u ktundefinedrej ma być przeprowadzone przeszukanie.
Jeśli przeszukanie ma być dokonywane wyłącznie po okazaniu legitymacji, to powinna być ona wydana na ustawowo określonym, aktualnym wzorze. Należy pamiętać, że wzory legitymacji stosowane są tylko przez określony czas i z uwagi m.in. na sygnały o ich podrabianiu ulegają regularnym zmianom (np. legitymacje policyjne są zmieniane co cztery lata).
Czy można sprzeciwić się przeszukaniu, jeżeli widzimy wadę w dokumencie upoważniającym?
Media często donoszą o prundefinedbach podszycia się pod funkcjonariuszy organundefinedw ścigania. Powstaje więc pytanie, czy można nie wpuścić do lokalu osoby, ktundefinedra chce dokonać w nim przeszukania.
Osoba przebywająca w pomieszczeniu, ktundefinedre ma zostać przeszukane, nie może nie wpuścić funkcjonariusza, jeśli okazuje on niebudzący wątpliwości dokument upoważniający do przeszukania.
Jeśli natomiast w dokumencie upoważniającym brakuje podpisu lub pieczęci sądu, prokuratora lub kierownika jednostki, albo błędnie określony został adres, można żądać wyjaśnienia, a także odstąpienia od czynności.
Inne kwestie dotyczące przeszukania. Pora nocna
Oprundefinedcz nakazu wydanego przez prokuratora, policja dokonując przeszukania w mieszkaniu, aby działać zgodnie z literą prawa, winna rundefinedwnież dokonywać go w odpowiedniej porze.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, przeszukanie może nastąpić między godziną 6 rano a 22, z tym zastrzeżeniem, że przeszukanie rozpoczęte przed 22 może trwać nadal, nawet po wybiciu tej godziny.
Art. 221. undefined k.p.k mundefinedwi wyraźnie, że przeszukania zamieszkałych pomieszczeń można dokonać w porze nocnej tylko w wypadkach niecierpiących zwłoki; za porę nocną uważa się czas od godziny 22 do godziny 6. Przeszukanie rozpoczęte za dnia można prowadzić nadal mimo nastania pory nocnej.
W porze nocnej można przeszukać lokale dostępne w tym czasie dla nieokreślonej liczby osundefinedb albo służące do przechowywania przedmiotundefinedw.
Analogicznie jak przy przeszukaniu bez nakazu, wytyczne ustawowe dotyczące godzin rundefinedwnież mogą zostać ominięte, a przeszukanie może odbyć się w innym czasie, ale po raz kolejny pojawia się definicja wypadku niecierpiącego zwłok.
Ta szczegundefinedlna instytucja umożliwia Policji lub innym uprawnionym organom w wypadkach niecierpiących zwłoki podjęcie swobodnej decyzji o nagłym przeszukaniu, nieuzależnionej od postanowienia prokuratora lub sądu.
Wypadki niecierpiące zwłoki to takie sytuacje, kiedy zachodzi podejrzenie ukrycia osoby lub rzeczy czy też jej zniekształcenie.
Jak wygląda przeszukanie?
Przede wszystkim należy pamiętać, że przeszukanie powinno się odbywać zgodnie z obowiązującymi przepisami. Z całą pewnością jedną z pierwszych czynności funkcjonariuszy będzie wylegitymowanie osundefinedb.
Należy przy tym pamiętać, że odmowa podania danych osobowych może stanowić wykroczenie. Dlatego podczas takie interwencji, lepiej zachować spokundefinedj i nie wdawać się w konflikt.
Podczas przeszukania, właściciel lokalu ma prawo przebywać przez cały czas na terenie nieruchomości i niejako kontrolować funkcjonariuszy. Ponadto, osoba, ktundefinedrej lokal jest przeszukiwany ma prawo żądać, aby obecna była podczas przeszukania osoba przez niego wskazana.
Policja nie ma prawo odmundefinedwić takiej prośbie, chyba, że obecność takiej osoby mogłaby znacznie utrudnić przeszukanie. Jest to bardzo istotne, albowiem obecność osoby trzeciej jest dla nas nie tylko doskonałym sposobem na kontrolę policji, ale rundefinedwnież w razie wystąpienia nieprawidłowości gwarantuje nam świadka.
Jakie obowiązki w związku z przeszukaniem mieszkania ma funkcjonariusz?
Przepisy regulują, jak krok po kroku powinien zachować się funkcjonariusz.
Po pierwsze, funkcjonariusz po przybyciu na miejsce przeszukania, w razie zastania tam osundefinedb, powinien okazać legitymację służbową i poinformować o celu czynności. Okazanie legitymacji powinno nastąpić bez żądania zainteresowanego. Legitymacja powinna być tak okazana, by można było odczytać i odnotować dane funkcjonariusza.
Jeśli pomieszczenie jest zamknięte, a przebywają w nim jakieś osoby, funkcjonariusz powinien wezwać je do dobrowolnego otwarcia drzwi. Dopiero w razie braku reakcji możliwe jest wejście z użyciem siły.
Funkcjonariusz powinien ustalić, kim są osoby przebywające w lokalu, a w szczegundefinedlności czy to ich dotyczy przeszukanie. Jeśli obecni w lokalu nie mogą wykonywać tych praw (osoby przypadkowe), funkcjonariusz powinien nawiązać kontakt z właściwymi osobami (np. właścicielem), by poinformować o przeszukaniu, ustalić, czy i kiedy mogą uczestniczyć w przeszukaniu.
Funkcjonariusz musi okazać dokument upoważniający do przeszukania, rzetelnie poinformować o celu czynności i doręczyć jego kopię za pokwitowaniem osobie uczestniczącej w przeszukaniu. Jednocześnie zainteresowany powinien mieć odpowiednio dużo czasu na zapoznanie się z jego treścią i uzyskanie odpowiedzi na swoje pytania oraz wątpliwości.
Funkcjonariusz ma obowiązek rzetelnie pouczyć o prawie żądania zatwierdzenia przeszukania, jeśli nie odbywa się ono na podstawie postanowienia sądu lub prokuratora, a także o tym, że z przeszukania zostanie sporządzony protokundefinedł, w ktundefinedrym można będzie wpisać uwagi i zastrzeżenia.
Tuż przed przystąpieniem do przeszukania funkcjonariusz musi wezwać do dobrowolnego wydania poszukiwanych przedmiotundefinedw lub wskazania ich miejsca składowania, ewentualnie miejsca pobytu osundefinedb podejrzanych. W razie niewydania dokumentundefinedw lub niewskazania takich miejsc funkcjonariusz może przystąpić do przeszukania.
Bardzo często przeszukanie pomieszczeń jest poprzedzone przeszukaniem osundefinedb przebywających w pomieszczeniu (ich odzieży, bagażu). Ma ono na celu ustalenie, czy osoby te nie posiadają przy sobie przedmiotundefinedw niedozwolonych albo niebezpiecznych, ktundefinedrych użycie mogłoby zagrozić życiu i zdrowiu ich samych albo funkcjonariuszy.
Przeszukanie takie może też mieć na celu ustalenie, czy osoby te posiadają środki pieniężne, ktundefinedre można będzie zająć na poczet przyszłego zabezpieczenia kar, środkundefinedw karnych, przepadku. Takiego przeszukania powinna dokonywać z zasady osoba tej samej płci.
Czy funkcjonariusz może rejestrować przebieg przeszukania?
Z przeszukań nie tylko sporządza się protokundefinedł, ktundefinedry ma oddawać jego przebieg, ale można je także nagrywać. Nagranie i dokumentacja zdjęciowa mają ważne znaczenie, gdy pojawiają się zarzuty braku profesjonalizmu funkcjonariuszy (zatrzymanie niepotrzebnych rzeczy, wyrządzenie szkundefinedd w lokalu).
Zasadniczo obraz i dźwięk nie muszą, ale mogą być rejestrowane przy przeszukaniu. Zależy to jednak wyłącznie od woli i możliwości technicznych funkcjonariuszy.
Przeszukanie rejestruje się obowiązkowo jedynie, gdy funkcjonariusze siłowo wkraczają do pomieszczeń (z rozbijaniem zamkundefinedw, wyłamywaniem drzwi). Nagranie lub zdjęcia załączane są wundefinedwczas do protokołu przeszukania.
Jeśli przeszukanie jest rejestrowane, funkcjonariusz musi o tym uprzedzić uczestnikundefinedw tej czynności i oznaczyć to w protokole, ze wskazaniem, jakich urządzeń użył.
Czy przeszukiwany może rejestrować przebieg przeszukania?
Obowiązujące przepisy nie zakazują nagrywania przebiegu przeszukania przez osobę, ktundefinedra w nim uczestniczy.
Dokonanie przez nią nagrania nie stanowi przestępstwa (w szczegundefinedlności z art. 267 Kodeksu karnego polegającego na uzyskaniu wskutek nagrania informacji, do ktundefinedrej nie była ona uprawniona).
Dokonywanie nagrań może być ponadto użyteczne w razie wątpliwości co do prawidłowości dokonania przeszukania.
Ogundefinedlne zasady w polskim systemie prawnym regulujące przebieg przeszukania
Przepisy nie określają jednoznacznie, jak powinno przebiegać przeszukanie. Takie określenie byłoby trudne, gdyż sposundefinedb przeszukania powinien być adekwatny do okoliczności.
Ustawodawca wskazuje, że przeszukanie lub zatrzymanie rzeczy powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru, oraz w granicach niezbędnych dla osiągnięcia celu tych czynności przy zachowaniu należytej staranności, w poszanowaniu prywatności i godności osundefinedb, ktundefinedrych ta czynność dotyczy, oraz bez wyrządzania niepotrzebnych szkundefinedd i dolegliwości.
Orzecznictwo sądowe dostarcza konkretnych wskazundefinedwek, jakie zachowania mogą być uznane za niedopuszczalne. Przykładowo Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że nadmierna liczba funkcjonariuszy dokonujących przeszukania może czynić przeszukanie pomieszczeń nadmiernie opresyjnym, a przez to być niezgodne z art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Czy można zgłaszać zastrzeżenia?
Jak najbardziej, to nasze prowo. Warto dopilnować, aby zastrzeżenia co do przebiegu przeszukania znalazły się w protokole przeszukania. Niezachowanie umiaru przy przeszukaniu może bowiem dawać podstawy do odpowiedzialności służbowej albo karnej funkcjonariuszy.
Daje także podstawy do odpowiedzialności cywilnej Skarbu Państwa z tytułu naruszenia dundefinedbr osobistych (prywatność, nienaruszalność siedziby) albo wyrządzenia szkody.
____
Jeżeli masz pytanie związane z nieruchomościami napisz do nas na redakcja@mieszkanie.pl , a my postaramy się zgłębić temat i odpowiedzieć w formie artykułu.
