Roszczenie o zachowek. Czy można je zablokować w przyszłości?

Mieszkanie zwykle wchodzi do spadku. Jeśli spadkodawca za życia przekaże jakiś składnik majątkowy na rzecz osoby spoza kręgu spadkobierców, to mają oni prawo do wystąpienia z roszczeniem o zapłatę. Jak można je zablokować?


O czym przeczytasz?

Komu przysługuje prawo do zachowku?

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego ukształtowanym w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego. Mianem zachowku określa się uprawnienie bliskich krewnych spadkodawcy do żądania zapłaty określonej kwoty od osundefinedb, ktundefinedre nabyły prawa do spadku.

Zachowek co do zasady występuje w przypadku dziedziczenia testamentowego, jednakże istnieją sytuację, że - np. przez dokonanie darowizny - będzie przysługiwał także przy dziedziczeniu ustawowym. Jego rolą jest ochrona interesundefinedw niektundefinedrych spadkobiercundefinedw ustawowych, ktundefinedrzy mogliby zostać pominięci w testamencie. Ustawodawca wyszedł bowiem z założenia, że osoby najbliższe spadkodawcy powinny partycypować w schedzie spadkowej.

Tutaj znajdziesz więcej informacji na temat testamentu.

W tym miejscu przeczytasz więcej o tym, czym jest dziedziczenie ustawowe z uwzględnieniem własności mieszkania.

Art. 991 undefined 1 KC określa krąg podmiotundefinedw uprawnionych do zachowku. Zgodnie z brzmieniem tego artykułu,

prawo do zachowku przysługuje zstępnym, tj. dzieciom, wnukom, prawnukom itd., małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ktundefinedrzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Prawo do zachowku nie przysługuje:

  • dalszym krewnym (np. teściowi, synowej);
  • osobom, ktundefinedre zostały wydziedziczone w testamencie;
  • osobom, ktundefinedre zostały uznane za niegodne dziedziczenia;
  • osobom, ktundefinedre zrzekły się dziedziczenia;
  • spadkobiercom, ktundefinedrzy odrzucili spadek;
  • małżonkowi, ktundefinedry w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w separacji;
  • małżonkowi, wobec ktundefinedrego spadkodawca wniundefinedsł uzasadniony pozew o rozwundefinedd z jego wyłącznej winy;
  • osobom uprawnionym do zachowku, ktundefinedre otrzymały już od spadkodawcy darowizny o wartości, ktundefinedra jest co najmniej rundefinedwna wartości przypadającego im zachowku.

Warto także zaznaczyć, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodzicundefinedw zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

  • wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposundefinedb sprzeczny z zasadami wspundefinedłżycia społecznego;
  • dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osundefinedb umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
  • uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązkundefinedw rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Spadkodawca nie może jednak wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Więcej na temat wydziedziczenia, z uwzględnieniem mieszkania, przeczytasz w tym miejscu.

Wysokość zachowku - podstawa

Uwzględniając regulacje zawarte w art. 991 undefined 1 KC., wysokość zachowku należy rozpatrywać na rundefinedżnych płaszczyznach. Pierwszą z nich jest ułamkowe określenie wysokości zachowku. W konsekwencji, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni undefined zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, ktundefinedry by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

W pozostałych przypadkach, tj. sytuacji, gdy uprawniony do zachowku nie jest niezdolny do pracy lub małoletni - zachowek wynosi połowę wartości udziału, ktundefinedry przypadał by uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym.

Podejmując działania zmierzające do ustalenia ostatecznej wysokości zachowku przysługującego uprawnionemu konieczne jest w pierwszej kolejności ustalenie jaki byłby jej udział spadkowy przy dziedziczeniu ustawowym.

Wysokość zachowku a udział spadkowy

Art. 931 undefined 1 KC wskazuje, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach rundefinedwnych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Jeżeli zatem spadkobiercami są małżonek i dwoje dzieci, to każde z nich dziedziczyłoby z ustawy w udziale 1/3 spadku. Zakładając, że dzieci spadkodawcy są niepełnoletnie, wysokość zachowku należnego ww. wynosiłaby odpowiednio:

  • małżonkowi undefined 1/2 udziału, czyli 1/2 z 1/3 spadku, tj. 1/6 spadku;
  • każdemu z niepełnoletnich dzieci undefined 2/3 udziału, czyli 2/3 z 1/3 spadku, tj. 2/9 spadku.

Roszczenie o wypłatę zachowku

W pierwszej kolejności roszczenie o zapłatę zachowku należy kierować do spadkobiercy. Jednak z rundefinedżnych względundefinedw może okazać się, że uprawniony nie otrzyma od tej osoby należnego mu zachowku w pełnej wysokości.

Wundefinedwczas, w drugiej kolejności, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku uprawniony może żądać od osoby, na ktundefinedrej rzecz został uczyniony zapis windykacyjny (doliczony do spadku). Niemniej osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego.

W trzeciej kolejności undefined czyli, gdy uprawniony nie może otrzymać zachowku od spadkobiercy lub osoby, na ktundefinedrej rzecz został uczyniony zapis windykacyjny undefined może domagać się zapłaty od osoby, ktundefinedra otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (obdarowany jest zobowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny).

Roszczenie o zachowek przedawnia się jednakże po okresie pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu. Jeżeli zatem okres ten już minął, spadkobierca testamentowy nie musi spełniać roszczeń osundefinedb uprawnionych do zachowku, te bowiem wygasły.

Tutaj znajdziesz więcej informacji na temat zachowku i nieruchomości.

Jak można zablokować roszczenia o zachowek w przyszłośc?

Prawo cywilne przewiduje trzy możliwości umożliwiające zabezpieczenie się przed wypłatą ewentualnego zachowku. Są to:

  • umowa dożywocia;
  • wydziedziczenie w testamencie;
  • zrzeczenie się dziedziczenia za życia spadkodawcy.

Umowa dożywocia a prawo do zachowku

Pierwszym sposobem umożliwiającym zablokowanie roszczenia o zachowek w przyszłości jest zawarcie przez spadkodawcę umowy dożywocia. Zgodnie z treścią art. 908 undefined 1 KC, jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

Stosownie do art. 908 undefined 2 KC, jeżeli w umowie o dożywocie nabywca nieruchomości zobowiązał się obciążyć ją na rzecz zbywcy użytkowaniem, ktundefinedrego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości, służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą albo spełniać powtarzające się świadczenia w pieniądzach lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku, użytkowanie, służebność osobista oraz uprawnienie do powtarzających się świadczeń należą do treści prawa dożywocia.

Z przepisundefinedw Kodeksu cywilnego wynika, że strony umowy dożywocia mogą swobodnie kształtować treść obowiązkundefinedw nakładanych na nabywcę nieruchomości w związku z umową dożywocia. W umowie dożywocia strony same określają, co należy rozumieć pod pojęciem dożywotniego utrzymania. Dopiero w braku postanowień umownych zastosowanie znajdą obowiązki określone w art. 908 KC.

Umowa dożywocia nie jest bezpłatnym przysporzeniem i dlatego, jeżeli zostanie zawarta, osoba, ktundefinedrej przysługiwałoby prawo do zachowku a nie jest związana umową dożywocia, nie będzie mogła żądać zachowku od wartości nieruchomości zbytej na rzecz innej osoby tą umową (co miałoby miejsce w przypadku zwykłej darowizny czy dziedziczenia testamentowego).

Jak wskazuje się w orzecznictwie, wartości nieruchomości przeniesionej przez spadkodawcę na nabywcę w zamian za dożywotnie utrzymanie, tj. w wykonaniu umowy dożywocia, nie dolicza się do substratu zachowku. Dożywocie jest umową wzajemną i odpłatną, więc rundefinedwnież przy liberalnym ujmowaniu darowizny w rozumieniu przepisundefinedw o zachowku nie może ona mieć znaczenia z tego punktu widzenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt: VI ACa 99/2006).

Wszystko co musisz wiedzieć na temat umowy dożywocia, w tym także w kontekście własności nieruchomości, przeczytasz w tym miejscu.

Wydziedziczenie a zachowek

Drugim rodzajem skutecznego zablokowania roszczenia o zachowek w przyszłości jest dokonanie wydziedziczenia w testamencie.

Zgodnie z art. 1008 KC., spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodzicundefinedw zachowku, jeżeli uprawnieni:

  • wbrew woli spadkodawcy postępują uporczywie w sposundefinedb sprzeczny z zasadami wspundefinedłżycia społecznego;
  • dopuścili się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osundefinedb umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci;
  • uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązkundefinedw rodzinnych.

Wydziedziczenie może zostać dokonane jedynie w testamencie.

Nieważność tego dokumentu pociąga za sobą nieważność wydziedziczenia. Ważność i skuteczność wydziedziczenia zależy zatem od:

  • dokonania wydziedziczenia w ważnym testamencie undefined jeżeli testament będzie z jakiejkolwiek przyczyny nieważny, to pociągnie to za dobą nieważność wydziedziczenia;
  • dokonania wydziedziczenia z przyczyn określonych w art. 1008 KC undefined jeżeli wydziedziczenie zostanie dokonane z innych przyczyn, to będzie nieważne;
  • nieprzebaczenia osobie uprawnionej do zachowku przez spadkodawcę.

Więcej na temat wydziedziczenia, z uwzględnieniem mieszkania, przeczytasz w tym miejscu.

Zrzeczenie się spadku

Ostatnim sposobem umożliwiającym skuteczne zablokowanie roszczenia o zachowek w przyszłości jest zrzeczenie się przez spadkobiercę dziedziczenia jeszcze za życia spadkodawcy. Zgodnie z art. 1048 KC., spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Stosownie do art. 1049 KC, zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje rundefinedwnież zstępnych zrzekającego się, chyba że umundefinedwiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni, ktundefinedrych obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Uwzględniając powyższe należy zatem stwierdzić, że w przypadku zrzeczenia się przez spadkobiercę dziedziczenia, prawo do ubiegania się o zachowek wygasa, bowiem spadkobierca traktowany jest tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Zachowek a zapisy windykacyjny w testamencie

Ze względu na fakt, że mieszkania stanowią przeważnie głundefinedwny składnik majątku, przeznaczenie go w testamencie dla innej osoby niż spadkodawcy ustawowi albo uczynienie jej przedmiotem zapisu windykacyjnego, wiązać się będzie z koniecznością zapłaty zachowku.

Zapis windykacyjny jest testamentowym rozporządzeniem, w ktundefinedrym określony podmiot będący spadkobiercą testamentowym lub ustawowym, nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku, ktundefinedrą zgodnie z Kodeksem cywilnym jest chwila śmierci spadkodawcy.

Może on być sporządzony wyłącznie w testamencie w formie aktu notarialnego. W innych formach testamentu: własnoręcznej, urzędowej czy ustnej, testator może jedynie powołać do całości lub oznaczonej części spadku jedną albo kilka osundefinedb, nie może natomiast wskazywać konkretnych rzeczy, ktundefinedre chce im przekazać.

Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być rzeczy oznaczone co do tożsamości, prawa majątkowe, ktundefinedre mogą zostać zbyte, przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne, ustanowienie użytkowania lub służebności na rzecz zapisobiercy.

Zapis windykacyjny przenosi własność określonego mienia na zapisobiercę z chwilą śmierci spadkodawcy. Może się zatem zdarzyć, że jeżeli spadkobierca wykonałby wszystkie zapisy, to zabraknie mu masy spadkowej na wypłatę zachowku.

Co zrobić, kiedy zabraknie masy spadkowej na wypłatę zachowku?

Aby tego uniknąć ustawodawca wprowadził szczegundefinedlne zasady:

  • spadkobierca w takim przypadku może żądać proporcjonalnego zmniejszenia przez sąd zapisundefinedw zwykłych oraz innych poleceń spadkodawcy, aby umożliwić wypłatę zachowku;
  • zapisobierca windykacyjny odpowiada za zachowek, tak jak spadkobierca undefined oznacza to, że gdy uprawniony do zachowku nie uzyska go od spadkobiercy, to może domagać się jego zapłaty od zapisobiercy.

____

Jeżeli masz pytanie związane z nieruchomościami napisz do nas na redakcja@mieszkanie.pl , a my postaramy się zgłębić temat i odpowiedzieć w formie artykułu.

Artykuły, które mogą Cię zainteresować

Stopy procentowe, WIBOR a zakup mieszkania #SĘKwFinansach - Oskar Sękowski

Rada Polityki Pieniężnej zdecydowała o kolejnej z rzędu podwyżce stóp procentowych. Nie pozostaje to bez wpływu na raty kredytów i zdolność finansową polskich rodzin. Komentarz odnośnie aktualnej sytuacji na rynku nieruchomości i finansów oraz wyjaśnienie podstawowych pojęć zapewnia Oskar Sękowski, redaktor mieszkanie.pl i analityk branżowy. Zapraszamy na 1 odc. nowej serii!