Zasada swobody testowania
Kwestie związane z odwołaniem testamentu zostały szczegundefinedłowo uregulowane w księdze czwartej ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. undefined Kodeks cywilny.
Zasada swobody testowania stanowi podstawową zasadę obowiązującą na gruncie polskiego prawa spadkowego rozumianą jako przejaw uprawnień pozwalających spadkodawcy w sposundefinedb dowolny formułować treść dokonywanych rozrządzeń.
Jako zasadę przyjmuje się, że osoba fizyczna może dowolnie określić losy swojego majątku na czas po swojej śmierci.
Wolność w wyrażaniu swojej woli na wypadek śmierci ma odzwierciedlenie w testamencie. Testament jest czynnością prawną, ktundefinedra pozwala spadkodawcy uregulować stosunki majątkowe i niemajątkowe po śmierci. Za pomocą rozrządzeń testamentowych, takich jak powołanie do spadku czy zapis, testator określa losy swojego majątku. W zakresie spraw niemajątkowych, spadkodawca może je regulować poprzez zawarcie w testamencie tzw. poleceń niemajątkowych czy warunkundefinedw przy zapisie i poleceniu.
W nauce prawa możliwe jest rozpatrywania zasady swobody testowania w sensie podmiotowym, jak i przedmiotowym.
Zasada swobody testowania w sensie podmiotowym dotyczy możliwości powołania do dziedziczenia osoby dowolnie wybranej przez spadkodawcę. W konsekwencji, testator może powołać do spadku osobę należącą do kręgu spadkobiercundefinedw ustawowych, osobę spoza tego kręgu, bądź też osobę obcą. Spadkodawca ma także pozostawioną swobodę w zakresie, czy spadkobiercą będzie osoba fizyczna, czy osoba prawna.
W zakresie umundefinedw można mundefinedwić o wolności wyboru kontrahenta, podobnie jak przy jednostronnych oświadczeniach woli skierowanych do konkretnej osoby (w przypadku testamentu ten element nie będzie występował, ponieważ oświadczenie woli nie jest skierowane do oznaczonej osoby).
Zasada swobody testowania w sensie przedmiotowym odwołuje się natomiast do możliwości rozrządzenia majątkiem w całości lub w części. Testator może bowiem powołać spadkobiercundefinedw do całości spadku, jak i do poszczegundefinedlnych jego części (jeśli spadkodawca powołuje określoną osobę tylko do części spadku, to część ta powinna być określona ułamkiem).
Odwołanie testamentu undefined podstawowe kwestie
Konsekwencją zasady swobody testowania jest możliwość odwołania testamentu. Zgodnie z art. 943 KC, spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarundefinedwno cały testament, jak i jego poszczegundefinedlne postanowienia.
Odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych w chwili odwołania testamentu. Odwołanie testamentu może nastąpić tylko przez spadkodawcę osobiście. Odwołanie testamentu może nastąpić w sposundefinedb wyraźny lub dorozumiany. Wyraźne odwołanie testamentu następuje w sytuacji, gdy w nowym testamencie zawarte jest oświadczenie, że spadkodawca odwołuje poprzedni testament.
Odwołanie testamentu jest czynnością prawną o charakterze osobistym, co wyklucza działanie przez przedstawiciela. Jeśli następuje przez sporządzenie testamentu, przepisy o formie testamentu określą dopuszczalny udział osundefinedb trzecich, jednakże w każdym przypadku spadkodawca powinien złożyć osobiście oświadczenie woli. Spadkodawca może wyręczyć się inną osobą jako undefinednarzędziemundefined w celu zniszczenia testamentu lub pozbawienia go cech, od ktundefinedrych zależy jego ważność.
Osobie tej jednak tylko wyjątkowo nie będzie można przypisać statusu przedstawiciela spadkodawcy (gdy nie wiedziała, że odwołuje w ten sposundefinedb testament bądź jedynie podtrzymywała rękę osłabionego testatora, ktundefinedry jednak sprawował kontrolę nad aktem jego odwołania). Niszcząc testament na życzenie testatora, osoba ta dokonuje bowiem w jego imieniu czynności prawnej.
Ważność odwołania testamentu podlega ocenie z punktu widzenia:
- zdolności do odwołania;
- osobistego charakteru;
- wad oświadczeń woli;
- formy testamentu;
- treści testamentu.
Sposoby odwołania testamentu
Zgodnie z treścią art. 946 KC, odwołanie testamentu może nastąpić w ten sposundefinedb, że spadkodawca:
- sporządzi nowy testament;
- w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od ktundefinedrych zależy jego ważność;
- dokona w testamencie zmian, z ktundefinedrych wynika wola odwołania jego postanowień.
Pierwszym sposobem odwołania testamentu jest sporządzenie go na nowo. Działanie to wymaga zachowania jednej z form przewidzianych prawem (jednakże niekoniecznie w tej, w ktundefinedrej został sporządzony testament odwołany). Treść pundefinedźniejszego testamentu może zostać ograniczona tylko do odwołania wcześniejszego i wundefinedwczas porządek dziedziczenia będzie zgodny z ustawą. Jeżeli jednak spadkodawca zawrze rozrządzenia określonej treści, to porządek dziedziczenia będzie się kształtował zgodnie z wolą wyrażoną w pundefinedźniejszym testamencie (odwołującym).
Sporządzenie nowego testamentu może pociągnąć za sobą odwołanie poprzedniego w sposundefinedb dorozumiany. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, ktundefinedrych nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 KC). Sprzeczność pomiędzy dyspozycjami testamentu może pociągać za sobą całkowitą niemożliwość ich wykonania.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego, gdy spadkodawca sporządziłby kilka testamentundefinedw o rundefinedżnej treści tego samego dnia, to kolejność ich sporządzenia może zostać ustalona na podstawie pozostawionego oświadczenia spadkodawcy, nawet, jeżeli nie odpowiada ono formalnym rygorom testamentu (uchwała SN, III CZP 56/71).
Pundefinedźniejszy testament może odwołać wcześniejszy w całości lub w części. Nastąpi to jednak tylko wundefinedwczas, gdy pundefinedźniejszy testament jest ważny. Nieważność pundefinedźniejszego testamentu z jakichkolwiek przyczyn oznacza, że nie wywrze on żadnych skutkundefinedw prawnych, nie odwoła także wcześniejszego testamentu.
Drugim sposobem odwołania testamentu jest jego zniszczenie (np. podarcie testamentu własnoręcznego) lub pozbawienie go cech, od ktundefinedrych zależy jego ważność (np. oddarcie podpisu na testamencie własnoręcznym) pociąga za sobą odwołanie testamentu tylko wundefinedwczas, gdy nastąpiło w zamiarze odwołania. Czynności te muszą zostać podjęte osobiście przez spadkodawcę. Brak zamiaru odwołania albo podjęcie tych czynności przez osobę trzecią musi zostać wykazane przez osobę, ktundefinedra takie twierdzenie podnosi (art. 6 KC).
Odwołanie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego może nastąpić przez świadome zniszczenie przez testatora wypisu aktu notarialnego zawierającego testament. Nie jest przy tym konieczne zniszczenie wszystkich wypisundefinedw takiego aktu, chociaż każdy z nich ma moc oryginału, ale wystarczy podjęcie takiego działania w stosunku do jednego z wypisundefinedw.
Ostatnim sposobem odwołania doczasowego testamentu jest dokonanie zmian w już istniejącym testamencie, z ktundefinedrych wynika zamiar jego odwołania. Dokonaniu zmian nie musi towarzyszyć temu umieszczenie przez spadkodawcę napisu undefineduchylonyundefined, undefinedodwołanyundefined, undefinednieważnyundefined. Niemniej jednak, brak takiej wskazundefinedwki, co do istnienia woli odwołania, może stwarzać trudności dowodowe osobie, ktundefinedra twierdzi że testament został skutecznie odwołany.
Ważne! Jeżeli testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, opisane wyżej zmiany mogą zostać dokonane w stosunku do jednego z wypisundefinedw aktu.
Skutki odwołania testamentu
Art. 946 KC wskazuje sposoby odwołania testamentu, jednakże w żaden sposundefinedb nie wskazuje skutkundefinedw podjęcia tej czynności. W konsekwencji, aby możliwe było ustalenie skutkundefinedw prawnych odwołania testamentu koniecznym jest przeprowadzenie analizy orzecznictwa.
Dominującym poglądem w nauce prawa jest twierdzenie, że odwołanie testamentu powoduje pozbawienie testamentu odwołanego skutkundefinedw prawnych (tzw. undefinedubezskutecznienieundefined testamentu).
O ile niewątpliwa jest dopuszczalność oświadczenia testatora o odwołaniu testamentu odwołującego testament poprzedni, o tyle pewne wątpliwości dotyczą skutkundefinedw takiego oświadczenia. Wynika to w szczegundefinedlności z faktu, że ustawa Kodeks cywilny w żaden sposundefinedb nie rozstrzyga co staje się z testamentem dawniejszym, jeżeli został on odwołany w testamencie, ktundefinedry następnie został rundefinedwnież odwołany.
Jak wynika z przeciwstawnych stanowisk nauki prawa, w takiej sytuacji można zarundefinedwno twierdzić, że oznacza to brak podstaw do stosowania takiej konstrukcji, jak i uznać, że brak normy kodeksowej nie jest rundefinedwnoznaczny z wyłączeniem takiej możliwości.
Niezależnie od powyższego, w nauce prawa możliwe jest także wyodrębnienie stanowiska zgodnie z ktundefinedrym, w braku wyraźnego unormowania ustawowego, oceny skutkundefinedw analizowanego oświadczenia należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności danego wypadku. Ustalenie rzeczywistej woli spadkodawcy, w szczegundefinedlności tego, czy wolą tą objęte było przywrundefinedcenie mocy pierwotnie odwołanemu testamentowi ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia o skutkach odwołania oświadczenia odwołującego testament, a więc o tym, czy nabycie spadku należy stwierdzić na podstawie undefinedpierwotnegoundefined rozrządzenia majątkiem przez spadkodawcę.
Co na temat skutkundefinedw odwołania testamentu mundefinedwi orzecznictwo
Znaczenie i skutki odwołania testamentu oraz odwołania oświadczenia odwołującego testament były wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Tak na przykład w orzeczeniu z dnia 07 marca 1952 r. (sygn. akt: C 235/52), SN wskazał, że odwołany, a więc pozbawiony mocy, testament w zasadzie nie może odzyskać skuteczności, chyba że taka wola da się ustalić na podstawie treści zawartej w testamencie odwołującym tylko testament drugi.
Ponadto Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 grudnia 2004 r. (sygn. akt: II CK 245/04) orzekł, że polskie prawo spadkowe nie przewiduje przywrundefinedcenia skuteczności testamentowi odwołanemu oraz stwierdził, że testament odwołujący, następnie odwołany, nie powoduje odzyskania mocy przez pierwotny testament, chyba że z okoliczności sprawy wynika, że spadkodawca wyraził odmienną wolę.
W postanowieniu z dnia 08 stycznia 2002 r. (sygn. akt: ICKN 482/00) Sąd Najwyższy, przyjął, że oceny skuteczności kolejnych testamentundefinedw należy dokonywać w kolejności odpowiadającej porządkowi czasowemu ich podejmowania, tj. od pierwszej do ostatniej. Przy czym zasadą jest, że jeżeli inny skutek nie został wskazany w następnym testamencie to definitywnie odwołuje on testament wcześniejszy. Stanowisko to zostało także potwierdzone przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 06 grudnia 2002 r. (sygn. akt: IV CKN 1587/00).
Brak jest podstaw do przyjmowania automatycznej restytucji pierwotnego testamentu jako skutku testamentu odwołującego jego odwołanie, z tym jednak, że odzyskanie skuteczności pierwszego rozrządzenia nie jest wykluczone i może nastąpić jako skutek woli spadkodawcy. Brak jest zarundefinedwno podstawy ustawowej do konstruowania undefinedodżyciaundefined testamentu, jak i brak podstaw do formułowania uogundefinedlnionej tezy, upatrującej źrundefineddła owej restytucji w samym fakcie odwołania wcześniejszego odwołania.
Należy podzielić, jako bardziej przekonujące i dające większe możliwości uwzględnienia rzeczywistej woli spadkodawcy, stanowisko Sądu Najwyższego wskazujące, że odwołanie testamentu powoduje utratę skuteczności pierwszego testamentu, ktundefinedrej nie odzyskuje on w wyniku kolejnego odwołania.
Przywrundefinedcenie skuteczności pierwotnego powołania może nastąpić jedynie w wyniku wyrażenia takiej woli przez spadkodawcę.
Czy nowy testament musi być sporządzony w tej samej formie, w ktundefinedrej odwołany?
Zgodnie z przyjętym w nauce prawa poglądem, nowy testament sporządzony przez spadkodawcę, a zatem ten w ktundefinedrym odwołano testament poprzedni nie musi być sporządzony w formie tożsamej do testamentu odwoływanego.
Uwzględniając powyższą zasadę należy zatem przyjąć, że
nic nie stoi na przeszkodzie aby testament sporządzony na przykład w formie notarialnej odwołać sporządzając testament własnoręczny i na odwrundefinedt.
Ważne! Każdy prawidłowo sporządzony testament jest tak samo ważny i nie istnieje hierarchia ważności wskazująca, że testament notarialny ma większą moc prawną od testamentu własnoręczne. W każdym jednak przypadku ważna jest chronologia, bowiem najważniejszy jest zawsze testament sporządzony przez spadkodawcę jako ostatni.
Odwołanie testamentu a zapisanie nieruchomości określonej osobie
Jednym z najczęstszych sposobundefinedw powołania spadkobiercy do dziedziczenia nieruchomości po zmarłym jest zamieszczenie przez spadkodawcę w testamencie jednego z dwundefinedch rodzajundefinedw zapisundefinedw. Zapisy te mogą przybierać formę:
- zapisu zwykłego undefined zobowiązania nałożonego przez testatora na określonego spadkodawcę, ktundefinedre nakłada na niego obowiązek spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (np. zobowiązanie do przeniesienia własności nieruchomości na określoną w testamencie osobę). Warto jednak pamiętać, że samo zamieszczenie zapisu nie powoduje, że nieruchomość zostanie undefinedautomatycznieundefined nabyta przez zapisobiercę po śmierci spadkodawcy, bowiem konieczne w tym przypadku staje się podpisanie przez strony odpowiedniej umowy w formie aktu notarialnego;
- zapisu windykacyjnego undefined postanowienia spadkodawcy, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Istota tego zapisu sprowadza się do tego, że z chwilą śmierci spadkodawcy (otwarcia spadku) wywołuje on tzw. skutek rzeczowy, tj. następuje undefinedautomatyczneundefined przeniesienie własności przedmiotu zapisu na zapisobiercę. Przedmiotem takiego zapisu może być przykładowo rzecz oznaczona co do tożsamości, np. nieruchomość. W przypadku zapisu windykacyjnego może on znaleźć się jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.
Dokonanie w testamencie zmian, z ktundefinedrych wynika wola odwołania jego postanowień, dotyczyć może bądź poszczegundefinedlnych rozrządzeń testamentowych (np. w testamencie spadkobierca obciążony jest kilkoma zapisami zwykłymi i testator niektundefinedre z tych zapisundefinedw przekreślił i opatrzył napisem undefinedodwołujęundefined), bądź zmiany te powodują, że wszystkie rozrządzenia zostają odwołane (np. przedmiot zapisu zwykłego zostaje przeznaczony innej osobie tytułem zapisu windykacyjnego).
W razie odwołania jedynie niektundefinedrych postanowień odwołane zostaną tylko postanowienia wskazane przez testatora, w pozostałym zakresie testament zachowuje pełną skuteczność.
____
Jeżeli masz pytanie związane z nieruchomościami napisz do nas na redakcja@mieszkanie.pl , a my postaramy się zgłębić temat i odpowiedzieć w formie artykułu.
