Zachowek, co to takiego
Zachowek jest instytucją prawa spadkowego ukształtowanym w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego.
Mianem zachowku określa się uprawnienie bliskich krewnych spadkodawcy do żądania zapłaty określonej kwoty od osundefinedb, ktundefinedre nabyły prawa do spadku.
Tutaj znajdziesz więcej informacji na temat zachowku i nieruchomości.
Zachowek co do zasady występuje w przypadku dziedziczenia testamentowego, jednakże może wystąpić także w pewnych wypadkach przy dziedziczeniu ustawowym. Jego rolą jest ochrona interesundefinedw niektundefinedrych spadkobiercundefinedw ustawowych, ktundefinedrzy mogliby zostać pominięci w testamencie.
Ustawodawca wyszedł bowiem z założenia, że osoby najbliższe spadkodawcy powinny partycypować w schedzie spadkowej.
Tutaj znajdziesz więcej informacji na temat testamentu.
Komu przysługuje zachowek?
Art. 991 undefined 1 KC określa krąg podmiotundefinedw uprawnionych do zachowku. Zgodnie z brzmieniem tego artykułu,
prawo do zachowku przysługuje zstępnym, tj. dzieciom, wnukom, prawnukom itd., małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ktundefinedrzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Prawo do zachowku nie przysługuje:
- dalszym krewnym (np. teściowi, synowej);
- osobom, ktundefinedre zostały wydziedziczone w testamencie;
- osobom, ktundefinedre zostały uznane za niegodne dziedziczenia;
- osobom, ktundefinedre zrzekły się dziedziczenia;
- spadkobiercom, ktundefinedrzy odrzucili spadek;
- małżonkowi, ktundefinedry w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w separacji;
- małżonkowi, wobec ktundefinedrego spadkodawca wniundefinedsł uzasadniony pozew o rozwundefinedd z jego wyłącznej winy;
- osobom uprawnionym do zachowku, ktundefinedre otrzymały już od spadkodawcy darowizny o wartości, ktundefinedra jest co najmniej rundefinedwna wartości przypadającego im zachowku.
Warto także zaznaczyć, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodzicundefinedw zachowku (wydziedziczenie).
Więcej na temat wydziedziczenia, z uwzględnieniem mieszkania, przeczytasz w tym miejscu.
Darowizna undefined podstawowe informacje
Podstawę prawną regulacji związanych z darowizną stanowią przepisy Kodeksu cywilnegi (art. 888 undefined 902 KC).
Art. 888 KC wskazuje definicję umowy darowizny.
Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Przekładając powyższą definicję na kanwę darowizny nieruchomości należy przyjąć, że darowizna ta polega na nieodpłatnym przekazaniu nieruchomości.
Umowa darowizny jest rodzajem umowy, ktundefinedra ma na celu nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści (wzbogacenie obdarowanego) kosztem majątku darczyńcy.
Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, spisanego w obecności notariusza, ktundefinedry zgłosi ten fakt do Urzędu Skarbowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania darczyńcy.
Umowa darowizny nieruchomości
Umowa darowizny nieruchomości stanowi jeden ze sposobundefinedw przeniesienia własności nieruchomości. Zobowiązanie się darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku należy do istoty umowy darowizny.
Zgodnie z art. 158 KC każda umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Należy zatem stwierdzić, że dla ważności umowy darowizny nieruchomości niezbędne jest rundefinedwnież złożenie przez obdarowanego oświadczenia w formie aktu notarialnego.
Niezachowanie wymaganej formy aktu notarialnego powoduje, zgodnie z art. 73 undefined 2 i art. 58 undefined 1 KC, nieważność umowy darowizny.
Podmioty uprawnione do otrzymania zachowku
Zgodnie z treścią art. 991 undefined 1 k.c., prawo do zachowku przysługuje zstępnym (tj. dzieciom, wnukom, prawnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ktundefinedrzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Istotne znaczenie dla ustalenia kręgu osundefinedb uprawnionych do zachowku jest dokonanie właściwej interpretacji stwierdzenia undefinedbyliby powołani do spadku z ustawyundefined. Zastosowany przez ustawodawcę zwrot determinuje fakt, iż roszczenie o zachowek przy dziedziczeniu ustawowym nie może być jednocześnie realizowane przez zstępnych, małżonka i rodzicundefinedw.
Jeżeli bowiem uprawnionymi do zachowku są małżonek i dzieci spadkodawcy, wundefinedwczas roszczenie to nie będzie przysługiwać rodzicom spadkodawcy, stąd sformułowanie undefinedbylibyundefined zamiast undefinedsąundefined, chodzi bowiem o potencjalną możliwość.
Zachowek na przykładzie
Jeśli zmarł Jan Kowalski, ktundefinedry pozostawił po sobie trundefinedjkę dzieci undefined Annę, Katarzynę i Pawła, natomiast za życia dokonał darowizny na rzecz swojego wnuka Adama, wundefinedwczas roszczenie o zachowek będzie przysługiwać Annie, Katarzynie i Pawłowi przeciwko Adamowi.
Warto pamiętać, że nawet w sytuacji, w ktundefinedrej żyją rodzice Jana Kowalskiego, czy też tylko jedno z nich wundefinedwczas nie będą oni uprawnieni do dochodzenia zachowku, ponieważ żyją dzieci Jana, ktundefinedre dziedziczą przed jego rodzicami. Roszczenie z tytułu zachowku jest dziedziczne, ponieważ przechodzi na spadkobiercundefinedw osoby uprawnionej do zachowku.
Przykładowo, jeśli zmarła Anna uprawniona do zachowku po swoim ojcu Janie Kowalki, wundefinedwczas dzieci Anny mogą dochodzić roszczenia o zachowek. Tożsame stanowisko w tej kwestii zajął także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 grudnia 1988 r. (sygn. akt: III CZP 101/88).
Wysokość zachowku
Uwzględniając regulacje zawarte w art. 991 undefined 1 k.c., wysokość zachowku należy rozpatrywać w oparciu o rundefinedżne płaszczyzny. Pierwszą z nich jest ułamkowe określenie wysokości zachowku. W konsekwencji, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni undefined zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, ktundefinedry by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
W pozostałych przypadkach (tj. sytuacji gdy uprawniony do zachowku nie jest niezdolny do pracy lub małoletni) - zachowek wynosi połowę wartości udziału, ktundefinedry przypadał by uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym.
Podejmując działania zmierzające do ustalenia ostatecznej wysokości zachowku przysługującego uprawnionemu konieczne jest w pierwszej kolejności ustalenie jaki byłby jej udział spadkowy przy dziedziczeniu ustawowym.
Tak na przykład, art. 931 undefined 1 k.c. wskazuje, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach rundefinedwnych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli zatem spadkobiercami są małżonek i dwoje dzieci, to każde z nich dziedziczyłoby z ustawy w udziale 1/3 spadku.
Zakładając, że dzieci spadkodawcy są niepełnoletnie, wysokość zachowku należnego ww. wynosiłaby odpowiednio:
- małżonkowi undefined 1/2udziału, czyli 1/2 z 1/3 spadku, tj. 1/6 spadku;
- każdemu z niepełnoletnich dzieci undefined 2/3 udziału, czyli 2/3 z 1/3 spadku, tj. 2/9 spadku.
Warto także pamiętać, że przy ustalaniu (ułamkowego) udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobiercundefinedw niegodnych oraz spadkobiercundefinedw, ktundefinedrzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobiercundefinedw, ktundefinedrzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
W tym miejscu przeczytasz więcej na temat odrzucenia spadku.
"Doliczenia" do spadku
Jednocześnie przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisundefinedw zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Ponadto przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osundefinedb niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Przy obliczaniu zachowku należnego dziecku/wnukowi nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał on zstępnych (dzieci/wnukundefinedw). Choć nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, ktundefinedre spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Warto też mieć na uwadze, że jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogundefinedlnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Darowizna a zachowek
Zasadą jest, że przy ustalaniu prawa do zachowku dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę.
W konsekwencji, jeśli w chwili śmierci spadkodawcy pozostała po nim scheda spadkowa jest znikoma lub rundefinedwna zeru z uwagi na dokonane za życia darowizny, to nie oznacza to, że zachowek nie należy się lub że kwota zachowku będzie niewielka.
Przy ustalaniu wysokości zachowku dolicza się bowiem do schedy spadkowej wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę.
O ile powyższej zasadzie przypisywany jest charakter zasady naczelnej, tak możliwe jest wyodrębnienie pewnych zauważalnych w prawie wyjątkundefinedw. Należy bowiem mieć na uwadze, iż oparciu o treść art. 994 k.c., doliczeniu do spadku nie podlegają następujące darowizny:
- drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach;
- darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku;
- darowizny na rzecz osundefinedb niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku;
- darowizny uczynione przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych (przy obliczaniu zachowku należnego zstępnym);
- darowizny, ktundefinedre spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa (przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi zmarłego).
Ważne! O ile w przypadku obliczania zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych, tak należy pamiętać, że sytuacja ta nie dotyczy wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
Przy zaliczaniu na poczet zachowku nie ma znaczenia przedmiot darowizny i cel, w jakim została ona dokonana (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2011 r., sygn. akt: III CZP 136/10). Zgodnie z art. 995 undefined 1 k.c., wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku.
Jeżeli spadkodawca dokonał darowizny wyczerpującej cały spadek, uprawniony do zachowku może dochodzić od obdarowanego roszczenia o zachowek w granicach określonych w art. 1000 k.c.
Roszczenie o wypłatę zachowku
Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej, ktundefinedre podlega skierowaniu do spadkobiercy po zmarłym.
Warto jednak pamiętać, że z rundefinedżnych względundefinedw może okazać się, że uprawniony nie otrzyma od tej osoby należnego mu zachowku w pełnej wysokości. Wundefinedwczas, w drugiej kolejności, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku uprawniony może żądać od osoby, na ktundefinedrej rzecz został uczyniony zapis windykacyjny (doliczony do spadku).
Niemniej osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego. Ostatecznie uprawniony do zachowku może domagać się zapłaty od osoby, ktundefinedra otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (obdarowany jest zobowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny).
Ważne! Przed wystąpieniem z roszczeniem o wypłatę zachowku konieczne jest przeprowadzenie postępowania spadkowego po zmarłym spadkodawcy.
Koszty postępowania w sprawie wypłaty zachowku
W przypadku wszczęcia postępowania o wypłatę zachowku osoba składająca pozew do sądu musi liczyć się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej oraz opłacenia biegłego sądowego. W przypadku wygranej sprawy część kosztundefinedw może wrundefinedcić do powoda, ale w razie przegranej sąd może obarczyć go częścią kosztundefinedw sądowych strony przeciwnej.
Opłata sądowa od pozwu w sprawie o wypłatę zachowku ustalana jest w oparciu o treść art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Uwzględniając powyższy przepis, opłata sądowa od pozwu w sprawie zachowku wynosi 5 % wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30,00 złotych i nie więcej niż 100.000,00 złotych.
Jeśli całość spadku ma formę pieniężną, wundefinedwczas wyliczenie kwoty zachowku jest stosunkowo proste, jednakże jeśli spadek ma formę mieszaną, niezbędne jest dokładne oszacowania wartości wszelkich nieruchomości jak i ruchomości. Aby wartość majątku była odpowiednio oszacowana najczęściej korzysta się z usług biegłych sądowych.
Ważne: Wycena składnikundefinedw majątku przez biegłego sądowego nie jest obowiązkowa. Jeśli obie strony zgadzają się na wycenę szacunkowa, wundefinedwczas nie ma konieczności skorzystania z usług rzeczoznawcy.
Przedawnienie roszczenia o wypłatę zachowku
Mając na uwadze treść art. 1007 k.c. należy wskazać, że roszczenie o zachowek przedawnia się jednakże po okresie pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu.
W sytuacji, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu, jednakże jeszcze za swojego życia rozporządził on całym swoim majątkiem w drodze darowizn sytuacja ta kształtuje się w sposundefinedb tożsamy, tj. roszczenie o zachowek przedawnia się w ciągu pięć lat liczonych od śmierci spadkodawcy.
Podatek od zachowku
Zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadkundefinedw i darowizn, podatkowi od spadkundefinedw i darowizn, zwanemu dalej undefinedpodatkiemundefined, podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu.
Do zapłaty podatku zobowiązane są osoby fizyczne, ktundefinedre nabyły majątek o wartości przekraczającej kwotę wolną od podatku. W przypadku I grupy podatkowej, tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba lub pasierbicy, zięcia, synowej, rodzeństwa, ojczyma, macochy oraz teściundefinedw kwota wolna od podatku wynosi 9.637,00 złotych.
Co więcej, osoby należące do tzw. zerowej grupy podatkowej mogą uniknąć zapłaty podatku od zachowku. Należy jednak spełnić dodatkowy warunek
undefined dokonać zgłoszenia do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy. W przeciwnym razie podatek będzie trzeba zapłacić i to z odsetkami za zwłokę.
Podobne zasady obowiązują podatek od zachowku. I to mimo, że nie traktuje się go jako składnika spadku, a tym samym stanowi on osobny tytuł opodatkowania. Odnośnie osundefinedb należących do I grupy spadkowej obowiązek zapłaty podatku nie powstaje więc, gdy zachowek nie przekracza 9.637,00 złotych. Natomiast nawet, gdy kwota ta jest większa, zapłaty wciąż można uniknąć, dokonując wymaganego przez przepisy zgłoszenia.
Warto jednak pamiętać, że w prawie podatkowym istnieje znacząca rundefinedżnica między podatkiem od spadku a podatkiem od zachowku undefined sposundefinedb liczenia 6-miesięcznego terminu.
Osoba uprawniona do zachowku nie uzyskuje własności rzeczy czy praw majątkowych z chwilą otwarcia spadku. Obowiązek podatkowy powstaje więc nie wraz ze śmiercią spadkodawcy (chwilą otwarcia spadku) ani nie z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku. Zaczyna biec dopiero z chwilą przeniesienia własności danej rzeczy na osobę uprawnioną do zachowku.
Zachowek bez podatku
Jak zostało to już wskazane powyżej, osoby należące do tzw. zerowej grupy podatkowej mogą uniknąć zapłaty podatku od zachowku. Sytuacja ta jest możliwa gdy osoby te w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania zachowku dokonają w urzędzie skarbowym zgłoszenia SD-Z2, do ktundefinedrego konieczne jest przedłożenie dowodu przekazania zachowku.
W zależności od tego, w jaki sposundefinedb zachowek został przekazany dowodem przekazania zachowku może być np. wyciąg z konta potwierdzający przelew środkundefinedw lub kopia przekazu pocztowego.
W sytuacji, gdy osoba należąca do zerowej grupy podatkowej, ktundefinedra otrzymała zachowek uchybi sześciomiesięcznemu terminowi lub w ogundefinedle nie zgłosi w urzędzie faktu otrzymania zachowku, zobowiązana będzie do zapłaty podatku.
Ważne! Złożenie zawiadomienia o uzyskaniu zachowku przez osobę należącą do grupy zerowej nie jest konieczne jeśli suma zachowku i darowizn z ostatnich 5 lat nie przekracza 9.637,00 zł.
Więcej na temat sytuacji, gdzie nieruchomość wchodzi do spadku przeczytasz w tym miejscu.
____
Jeżeli masz pytanie związane z nieruchomościami napisz do nas na redakcja@mieszkanie.pl , a my postaramy się zgłębić temat i odpowiedzieć w formie artykułu.
